ଶିବ ଓ ଶକ୍ତି ପରମ୍ପରାର ଏକ ମହାନ ପର୍ବ ହେଉଛି ମହାଶିବରାତ୍ରୀ । ମାନବ ଜୀବନର ଅନ୍ଧକାର ରୂପକ ଅଜ୍ଞାନତାକୁ ଦୂର କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବା, ପ୍ରାର୍ଥନା ଜପ କରିବା, ଉପବାସ କରିବା ଦ୍ୱାରା ମାନବ ଭିତରେ ଥିବା ସମସ୍ତ କଳୁଷିତ ଭାବନାର ଅନ୍ତ ଘଟେ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି। ମହାଦେବଙ୍କ କରୁଣା ଅପାର। ମହାଦେବ ସୃଷ୍ଟିର ଅନିଷ୍ଟକାରୀ, ଅନ୍ୟାୟ ଏବଂ ଅନୀତିକୁ ସଂହାର କରିବା ସହ ସଂସାରକୁ ସୁଖଶାନ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି। ଫାଲଗୁନ ମାସ କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ରାତ୍ରିରେ ଶିବ ଦିବ୍ୟଜ୍ୟୋତିସ୍ତମ୍ଭ ଉପରେ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇଥିବାରୁ ବହୁ ପୁରାତନ କାଳରୁ ଏହି ତିଥିକୁ ମହାଶିବରାତ୍ରୀ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଏ।
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିରେ ଏହି ପର୍ବର ଏକ ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ବ ରହିଛି। ଯେମିତି ବ୍ରତ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଷୋଳ ସୋମବାର ବ୍ରତ, ମନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମହାମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ମନ୍ତ୍ର, ସେମିତି ରାତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରାତ୍ରୀ ମହାଶିବରାତ୍ରୀ। ଶିବରାତ୍ରୀ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି – ଶିବଙ୍କର ପ୍ରିୟରାତ୍ରୀ। ଶିବ ହେଉଛନ୍ତି ସକଳ ଶକ୍ତିର ଆଧାର। ଶିବ ପରମାତ୍ମା ପରମ୍ବ୍ରହ୍ମ। ଶିବ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ମଙ୍ଗଳମୟ । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ସକଳ ଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଜ୍ଞାର ଅାଧାର। ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଥିବା ଦ୍ୱାଦଶ ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ପୀଠରେ
ଏହି ପର୍ବ ବେଶ୍ ଭକ୍ତି ଓ ଉଲ୍ଲାସର ସହ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ସହିତ ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାର ଶୈବପୀଠରେ, ଏହି ଦିନ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଶିବରାତ୍ରୀ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି । ଦେବଦେବ ମହାଦେବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏଇ ଦିନ ସଂସାର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ଲୋକେ ବିଶ୍ବାସ କରିଥାନ୍ତି। ଅନ୍ୟ ଏକ ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ, ଦେବ ଓ ଅସୁରମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ ସମୟରେ ବାହାରିଥିବା ବିଷକୁ ଶିବ ପାନ କରି ସୃଷ୍ଟିର ରକ୍ଷା କରିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଏହି ବିଷକୁ ପାନ କରିବା ପରେ ବିଷର ଜ୍ୱାଳାରେ ସେ ମୂର୍ଚ୍ଛା ଯାଇଥିଲେ। ତାଙ୍କର ସଂଜ୍ଞା ନ ଫେରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେବଗଣ ଓ ଶୈବବୃନ୍ଦ ଅଖଣ୍ଡ ପ୍ରଦୀପ ଜାଳି ଉଜାଗରରେ ବସିଥିଲେ। ସେହି ଦିନକୁ ମନେପକାଇ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ମହାଶିବରାତ୍ରୀ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି।
ଫାଲ୍ଗୁନ କୃଷ୍ଣ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ ଶିବ ‘ଶିବଲିଙ୍ଗ’ ଭାବରେ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇଥିବା ବିଶ୍ବାସ ଅଛି। ଅନ୍ୟ ସବୁ ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ପୂଜା ଦିନରେ ହେଉଥିବାବେଳେ ଏହି ପର୍ବରେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ପୂଜା ରାତିରେ ହେଇଥାଏ। ବ୍ରତାଚାରୀମାନେ ଏହିଦିନ ଉପବାସ ରହନ୍ତି ଏବଂ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଶିବ ମନ୍ଦିର ଯାଇ ଦୀପ ଜାଳି ଜାଗର କରନ୍ତି। ତେଣୁ ଏହାକୁ ଜାଗର ଓଷା ବା ଜାଗର ବ୍ରତ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଥାଏ। ସେହି ରାତ୍ରୀର ଚାରିପ୍ରହରରେ ଦୀପ ଜାଳିବା ସହିତ ଶିବଙ୍କର ପୂଜା ସହିତ ନାମ ଜପ ଓ ଆଳତି କରାଯିବାର ବିଧି ରହିଛି। ଏହିଦିନ ରାତ୍ରୀରେ ଶିବ ମନ୍ଦିରର ଚୂଡ଼ାଦେଶକୁ ମହାଦୀପ ଉଠାଯାଏ। ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି ଯେ, ନିଷ୍ଠାର ସହିତ ଶିବରାତ୍ରୀ ଉପବାସ ଓ ଅଖଣ୍ଡ ଦୀପ ପ୍ରଜ୍ବଳନ ଦ୍ବାରା ଜୀବନର ସମସ୍ତ ପାପତାପ ଦୂରହୋଇ ସୁଖଶାନ୍ତି ମିଳିଥାଏ। ସଂସାରର ଦୁଃଖ ହରଣକାରୀ ଦେବ ଦେବ ମହାଦେବଙ୍କୁ ଭକ୍ତମାନେ କ୍ଷୀର, ପଣା, ତ୍ରିଶାଖା ବେଲପତ୍ର, ଦୁଦୁରା, ଅରଖ, କେତକୀ ଫୁଲ ଆଦି ଅର୍ପଣ କରିବା ସହ ରାତିସାରା ଉଜାଗର ଥାଆନ୍ତି। ପରଦିନ ପ୍ରଭାତରୁ ସ୍ନାନ ପୂର୍ବକ ଶିବଦର୍ଶନ ଓ ଶିପ ପାଦୋଦକ ସେବନ ପରେ ଜାଗର ବ୍ରତ ଉଦ୍ଯାପନ ହୋଇଥାଏ। ଭକ୍ତି ଏବଂ ନିଷ୍ଠାର ସହ ଏହି ବ୍ରତ କରିଲେ କୋଟିପୁଣ୍ୟ ମିଳିଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି ।
