ସମଗ୍ର ଉତ୍କଳବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ଆଜିର ଦିନଟି ବେଶ୍ ମହତ୍ତ୍ୱ ରଖେ । ଗୋଟିଏ ପଟେ ବଡ଼ଠାକୁର ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ଜନ୍ମ ତଥା ‘ଗହ୍ମା ପୂର୍ଣ୍ଣିମା’ ଆଉ ଅନ୍ୟପଟେ ଭାଇ-ଭଉଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଅତୁଟ ସମ୍ପର୍କର ପର୍ବ ‘ରକ୍ଷାବନ୍ଧନ’-ଉତ୍କଳର ପୁରପଲ୍ଲୀ ଉତ୍ସବମୁଖର । ଏହିଭଳି ଏକ ପୁଣ୍ୟତିଥିରେ ଅଗଷ୍ଟ ୯,୧୮୬୨ରେ ସମ୍ବଲପୁରର ବରପାଲିରେ ପିତା ଚୈତନ୍ୟ ମେହେର ଏବଂ ମାତା ସେବତୀ ଦେବୀଙ୍କ କୋଳମଣ୍ଡନ କରନ୍ତି ସ୍ଵଭାଵ କବି ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର । ତାଙ୍କ ପିତୃପୁରୁଷ ଥିଲେ ଭୁଲିଆ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଏବଂ କୌଳିକ ବୃତ୍ତି ଥିଲା ବସ୍ତ୍ରବୟନ । ଅର୍ଥାଭାବରୁ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କର ଶିକ୍ଷାର ପରିସର ସୀମିତ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ନିଜସ୍ୱ ଉଦ୍ୟମ ବଳରେ ସଂସ୍କୃତ କାବ୍ୟ,ମହାକାବ୍ୟ,ବେଦ, ପୁରାଣ ଆଦି ଦର୍ଶନ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅଗାଧ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଅର୍ଜନ କରିପାରିଥିଲେ ।
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ନବଜାଗରଣର ସ୍ୱର ଶୁଣାଇଥିବା କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗଙ୍ଗାଧର ଥିଲେ ଅନ୍ୟତମ । କବିବର ରାଧାନାଥ,ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ,ବ୍ୟାସକବି ଫକୀରମୋହନ ଏବଂ ପଲ୍ଲୀକବି ନନ୍ଦକିଶୋରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସେ ବେଶ୍ ଅନୁପ୍ରାଣୀତ ହୋଇଥିଲେ । ଦିବାଲୋକରୁ ଦୀପାଲୋକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ କରୁଥିଲେ ତନ୍ତଚର୍ଚ୍ଚା ଓ ଗ୍ରନ୍ଥଚର୍ଚ୍ଚା । ପଙ୍କରୁ ପଙ୍କଜର ଜନ୍ମ ପରି ତନ୍ତୀ ପରିବାରରେ ଏହି କବି କମଳ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଦରିଦ୍ରତା ରୂପକ ପଙ୍କରେ ତାଙ୍କ ଜୀବନ ପୁଷ୍କରିଣୀ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବାଗଦେବୀଙ୍କ ସୁଦୃଷ୍ଟିରୁ କବିତା କଲ୍ଲୋଳିନୀ ତାଙ୍କ ଲେଖନୀରୁ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥିଲା ।
ପ୍ରାଚ୍ୟ ସହିତ୍ୟାଦର୍ଶ ଥିଲା ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟର ପୁଞ୍ଜି ଏବଂ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ଥିଲା ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ କୋଣାର୍କର ମୂଳଉତ୍ସ ।ପୌରାଣିକ ପରମ୍ପରା ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଜୀବନର ସରସ ସୁନ୍ଦର ଦିଗକୁ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ସେ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ କବିତାରେ ରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି। ପ୍ରକୃତିପ୍ରେମ,ସ୍ବଦେଶପ୍ରୀତି,ସଂସ୍କାରଧର୍ମିତା, ମାତୃଭାଷା ମମତା ଓ ବିଭୁବୋଧର ସୁସମନ୍ଵୟରେ ନିର୍ମିତ ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟିସୌଧ ।ପ୍ରକୃତି ସତେ ଯେପରି ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ କବିତାରେ ପାଇଛି ନୂଆ ରୂପ । ଜଡ଼ ପ୍ରକୃତି ଭିତରେ ସେ ଭରିଛନ୍ତି ଜୀବନୀଶକ୍ତି । କବିଙ୍କର ‘ତପସ୍ୱିନୀ’ କାବ୍ୟର ‘ମଙ୍ଗଳେ ଅଇଲା ଉଷା’ କବିତାଟି ଅପରୂପା ପ୍ରକୃତି ବନ୍ଦନାର ଏକ ଜ୍ବଳନ୍ତ ନିଦର୍ଶନ । ଉତ୍କଳର ଇତିହାସ ଓ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟାକୃତିରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ରୂପାୟିତ । ସେହି କଳ୍ପନାର କମନୀୟ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ‘ଉତ୍କଳ-ଲକ୍ଷ୍ମୀ’ ।
ତାଙ୍କ କାବ୍ୟାବଳୀର ଉତ୍ସ ମହାଭାରତୀୟତା । ଜାତୀୟ ଭାବଚେତନାର ସ୍ବର ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟରେ ଅନୁରଣିତ। ମାତୃଭୂମି ପ୍ରତି ଗଭୀର ଭକ୍ତି ଓ ମାତୃଭାଷା ପ୍ରତି ଅହେତୁକ ମମତା ତାଙ୍କ ‘ମାତୃଭୂମି’ କବିତାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ । ମାତୃଭାଷାକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଇ ମାତୃଭୂମିର ଉନ୍ନତି ତାଙ୍କ ସାରସ୍ଵତ ସାଧନାର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ ।
ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ କବିତାର ପ୍ରତିଟି ସ୍ତରରେ ଏକ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଗୀତିମୟତା ପରିଲକ୍ଷିତ । ‘ଅର୍ଘ୍ୟଥାଳି’ର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି କବିତା ଏହାର ପରିଚୟ ବହନ କରେ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ କବି ଭାବରେ କୃଷି ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ଶ୍ରେୟ ତାଙ୍କୁ ଦିଆଯାଏ । ‘କୃଷକ ସଙ୍ଗୀତ’ ରେ ସ୍ଥାନୀତ କବିତା ଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବତା ତଥା ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଅନୁଭୂତିର ମଧୁମିଶ୍ରଣ ।
କବିଙ୍କ ରଚନାଶୈଳୀର ସ୍ଵକୀୟତା ତାଙ୍କ ଅମ୍ଳାନ ପ୍ରତିଭାର ଦିବ୍ୟ ସ୍ଵାକ୍ଷର । ସରଳ,ଶ୍ରୁତିମଧୁର, ଭାବଗର୍ଭକ ତଥା କବିତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦ ରଚନା କରିବାରେ ସେ ଥିଲେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ । ସୀତା,ଶକୁନ୍ତଳା, ଉଷା,ଇନ୍ଦୁମତୀ ଆଦି ଚରିତ୍ର ଗୁଡ଼ିକ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ମହନୀୟ କାବ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ଏକ ଏକ ଅମ୍ଳାନ ସୃଷ୍ଟି । ପୌରାଣିକ ରଚନାକୁ ଆଧାର କରି ସେ ଯେଉଁ ନୂତନ ରୁଚିର ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରି ଯାଇଛନ୍ତି, ତାହା ତାଙ୍କୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାର ଆସନରେ ଅଳଙ୍କୃତ କରେ । ସବୁଠି ସେ ସତ୍ୟର ଉପାସନା ସହ କରିଛନ୍ତି ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଆରାଧନା ।
ସେହି ଅମର ଆତ୍ମା ଆଜି ଇହଧାମରୁ ଅପସରି ଯାଇଛନ୍ତି ସତ,ମାତ୍ର ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରରେ ଯେଉଁସବୁ ଅମୂଲ୍ୟ ରତ୍ନ ସାଇତି ରଖି ଯାଇଛନ୍ତି ତାହା ଅକ୍ଷୟ, ଅବିନଶ୍ୱର । ଏଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟ ଚିରନ୍ତନ ଓ ନିତ୍ୟନୂତନ । ବାସ୍ତବିକ୍ ବରପାଲିର ସେହି ବରପୁତ୍ରଙ୍କ ପ୍ରତି ନନ୍ଦକିଶୋରଙ୍କ ଉକ୍ତି ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ମନେହୁଏ -“କିନ୍ତୁ ତୁମେ ଦୀନ କବି ରହିବ ଜୀବିତ/ଯେତେ ଦିନ ଭବେ ଥିବ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ” ।
(ସଦାଶିବ ମହାପାତ୍ର,
ଗବେଷକ,
ଓଡ଼ିଆ ବିଭାଗ,ବାଣୀବିହାର,
ଭୁବନେଶ୍ୱର,
ମୋ-୮୮୯୫୨୬୪୩୮୨ )
